Spastyczność (łac.spasticitas) – „zaburzenie ruchowe, objawiające się wzmożonym napięciem mięśniowym lub sztywnością mięśni, związane z ich nieprawidłową reakcją na bodźce. W zależności od przyczyny, czasu trwania i rodzaju schorzenia, może przybierać różne postaci.”
Spastyczność mięśni
Stan nadmiernego napięcia mięśni może prowadzić do przykurczów i osłabienia mięśni, których konsekwencją jest zazwyczaj ograniczenie ruchów. Jest najczęściej związany z nieprawidłową reakcją mięśni na bodźce i może występować przy różnego rodzaju schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego.
Aby obniżyć nadmierne napięcie mięśniowe stosuje się leczenie farmakologiczne, neurochirurgiczne, ortopedyczne, a także fizjoterapię, która wykorzystuje takie metody fizykalne jak elektroterapia, hydroterapia, magnetoterapia oraz ciepłolecznictwo i krioterapię, w tym masaż lodem.
Wielką zaletą metod fizykalnych jest mała inwazyjność i oraz to, iż właściwie nigdy nie wywołują skutków ubocznych. Służą jako uzupełnienie leków, dając często możliwość ich ograniczenia, a nawet bywają podstawową formą leczenia.
Są nieodzownym elementem równoległym jak również bezpośrednio przygotowawczym do zabiegów usprawniania ruchowego – czyli po prostu pomagają w wykonywaniu ćwiczeń jeśli są zastosowane bezpośrednio przed ćwiczeniami.
Celem wszystkich metod fizykalnych stasowanych w leczeniu spastyczności jest m.in. obniżenie napięcia mięśniowego, zablokowanie receptorów bólowych oraz okresowe osłabienie przewodnictwa nerwowego.
Wielość metod stwarza natomiast możliwość zindywidualizowanego postępowania leczniczo-usprawniającego.
Jedną ze skuteczniejszych metod fizykoterapeutycznych w terapii pacjentów ze spastycznością jest krioterapia.
Krioterapia
Swoją skuteczność w obniżaniu napięcia mięśni zawdzięcza penetracji zimna w głąb ciała. Bodźce zimna obniżają temperaturę mięśni i nerwów, zmniejszają aferentne wyładowania wrzecion mięśniowych, obniżają aktywność motoneuronów gamma, a także działają analgetycznie na spastyczne mięśnie.
Badania wykazują, że korzystny wpływ pojedynczego zabiegu krioterapii jest zauważalny bezpośrednio po wykonaniu zabiegu, oraz, że czas utrzymywania się efektów wynosi przeciętnie od 30 do 60 minut, a czasami trwa nawet kilka godzin. Pozytywne skutki krioterapii są widoczne także po zakończeniu całościowej kuracji, na którą składa się wiele zabiegów.
Zabiegi krioterapii mogą być wykonywane różnymi sposobami ochładzania tzn. może być używany różny kriogen:
Masaż lodem
Masaż lodem spastycznych mięśni wykonuje się okrężnymi ruchami przez kilka sekund, kilkakrotnie, z 10 sekundowymi odstępami. Pierwsze pozytywne reakcje terapeutyczne dają się zwykle zauważyć między 5 – 10 minutą trwania zabiegu. Zabieg łączy działanie mechaniczne i termiczne, poprawia ukrwienie mięśni i tkanki nerwowej dzięki czemu odżywia tkankę nerwową. Reguluje przewodzenie bodźców i reagowanie na bodźce. Można go stosować codziennie. Może być uzupełnieniem zabiegów wymagających specjalistycznej krio-stymulacyjnej aparatury. Szybko działa dając ulgę spastycznym mięśniom rąk i nóg. Jest łatwy w aplikacji i wykazuje wysoką skuteczność terapeutyczną, gdy jest stosowany przed jakimkolwiek postępowaniem ruchowym w chorobach narządu ruchu.
Worki z kostkami lodu
Okłady z plastikowych worków wypełnionych kostkami lodu mogą utrzymywać temperaturę ok. 0°C nawet przez godzinę. W celu dostatecznego schłodzenia mięśnia zaleca się stosowanie okładów co najmniej przez 20-30 min.
Ice towels
Okłady z oziębionych ręczników (ice towels) układa się bezpośrednio na skórze, zwykle na obszarze odpowiadającym spastycznym grupom mięśniowym na 5 do 10 minut. Stosuje się przede wszystkim dla zmniejszenia spastyczności relatywnie dużych grup mięśniowych. Efekt przeciwbólowy pojawia się zaraz po zakończeniu zabiegu, natomiast rozluźnienie widoczne jest nieco później.
Ice slush
Kąpiele w śniegu (ice slush) polegają na wielokrotnym zanurzeniu części ciała objętych spastycznością w pojemnikach z zawartością na w pół roztopionego śniegu na około 3-5 s. Efekt przeciwbólowy pojawia się już po zakończeniu zabiegu, natomiast rozluźnienie widoczne jest nieco później.
Krioterapia kompresyjna
Krioterapia kompresyjna wykorzystuje mankiet częściowo wypełniany powietrzem dla wywierania ucisku na tkanki oraz wbudowanego w ten mankiet systemu oziębiającego. Terapia ta łączy czynnik termiczny oraz mechaniczny pod postacią przerywanego masażu nadciśnieniowego antagonistów spastycznych mięśni.
Ciekły azot
Chłodzenie ciekłym azotem przy wykorzystaniu temperatury od -100 do -196°C. Zabieg wykonywany jest przy użyciu specjalistycznej aparatury. Czas zabiegu wynosi od 30 sekund do 3 minut – w zależności od lokalizacji pola zabiegowego i tolerancji pacjenta na zimno.
Cryo-air
Cryo-air urządzenie posiadające system chłodzący powietrzem do temperatury – 34°C. Zabieg taki zwykle trwa do 3 minut. Ze względu na mniejsze koszty eksploatacyjne tego rodzaju terapii oraz relatywnie niższe ryzyko powstania odmrożeń po zabiegu coraz częściej zastępuje się miejscowe nadmuchy parami azotu właśnie tą formą krioterapii.
Wiele przeprowadzonych badań potwierdza tezę, że leczenie zimnem, w tym szczególnie masaż lodem zajętych spastycznością mięśni, skutecznie obniża ich napięcie.
PIŚMIENNICTWO
Aleksandra Łuczak-Piechowiak, Zuzanna Bartkowiak, Małgorzata Zgorzalewicz-Stachowiak, Ewa Gajewska: Fizykoterapia w spastyczności. Balneologia Polska; 189-197
